Wat is Systemisch Werk en Systemische Kennis?
Kortgezegd is systemisch werk een methode van waarnemen. Het is één van de manieren om duidelijkheid te krijgen over een bepaalde dynamiek in iemands leven, op het werk of binnen een organisatie. Een dynamiek die zorgt voor bepaald gedrag binnen een systeem. Wanneer je het gedrag wilt beïnvloeden, is het belangrijk de kern te weten, de dynamiek, die het gedrag bepaalt.
Wij maken deel uit van allerlei systemen. Mensen die bij elkaar horen gezien familiebanden, relaties, werkverbanden etc. Sommige mensen hebben allergie voor het woord systeem. Of vertalen het naar iets mystieks. Echter leven we in groepen, komen we uit een familie, creëren we onze relaties etc. Een systeem is dus een natuurlijk en normaal gegeven. Systemisch werk is dit alles en meer en bovenal dus praktisch met beide benen op de grond.
Elke groep kent zijn eigen structuren, patronen en dynamieken. En we nemen ook “bagage” uit andere contexten mee. Dus ook als er een grens is tussen bijvoorbeeld privé en werk. We nemen wel degelijk dynamieken mee vanuit het ene systeem naar het andere en vertalen dat naar gedrag. Voor een groot deel verlopen dynamieken onzichtbaar en geeft het kwaliteiten en zeker geen problemen.
Dynamiek als een magneet
Op het moment dat er vragen, problemen, beperkingen ontstaan, richt men zich vaak op de symptomen en het gedrag wat zichtbaar is en niet de dynamiek die dit aanstuurt. Dit speelt ook vaak bij de keuzes die wij maken. Van waaruit maken we die? Onze ervaring is dat wanneer iets blijft voortduren dat er dan iets speelt wat maakt dat je je niet bewust bent, vrij voelt om het anders te doen. Je kunt het je wel bedenken hoe anders te doen, echter maakt dit niet dat het (blijvend) veranderd. De dynamiek werkt als een magneet die je steeds terugtrekt.
Systemisch werk laat je zien welke magneet aan je trekt en waarom. Het antwoord komt dan vanuit het krachtenveld van de onderstroom van het systeem. De ondergrondse kabels die iedereen heeft en de dynamiek bepaalt. Het blijkt effectiever te werken wanneer je deze leert kennen. Een stroom en kabels die ons op een diep en vaak onbewust niveau bewegen in een dynamiek. Hierbinnen gelden andere ordeningen en principes dan op individueel psychologisch niveau.
Deze manier van kijken en ervaren geeft vaak ruimte aan verandering of acceptatie van situaties. Het geeft rust, kracht en vitaliteit en laat zien wie wat te doen of te laten heeft. Wat het oplevert is divers, dat ligt natuurlijk aan wat er speelt. Ook komt het voor dat de werkelijkheid verre van leuk en fijn is. En toch maakt het zien en erkennen de situatie hanteerbaarder. Alsof er een andere deur open kan gaan waardoor er weer ruimte komt voor een andere impuls. Draagvlak en draagkracht neemt toe, ook om dat te doen wat minder leuk is.
Familie en Organisatie
Het systemisch werk is grofweg te verdelen in familiewerk en organisatiewerk. Bij families wordt gekeken naar het systeem waarin iemand is geboren, opgegroeid en ieder ander systeem waar iemand deel vanuit heeft gemaakt. Vanuit dit systeem, de relaties, het gezin en de geschiedenis van de voorouders die daar weer achterligt, is er een erfenis verkregen van mooie en minder mooie ervaringen. Ook generatie-overschrijdende verbanden maken hier dus deel vanuit. Binnen dit gebied spelen vragen met betrekking tot o.a. relaties, ouders, partner, kinderen.
Bij organisaties kijken we naar het ontstaan, de oprichter(s) en de diepere betekenis waarom het bedrijf is opgericht. De zogenaamde leidende principes. En vanuit dit punt naar wat er daarna is gebeurd. De functies, de producten, de leveranciers, de klanten, de situaties die zijn ontstaan. Kortom alles en iedereen die bij dit systeem horen en/of hebben gehoord. Het systemisch organisatiewerk kent een geheel ander woordenboek en bijbehorende aanpak
De systemische kennis is te herkennen en te duiden vanuit het systemisch gedachtegoed binnen welk systeem dan ook. Inmiddels wordt er ook veel op deze manier naar maatschappelijke en culturele vraagstukken gekeken. Gewerkt met gezondheidsthema’s, marketing vraagstukken, merken etc.
De aanpak
Voorheen werkten we vooral met opstellingen om de dynamieken zichtbaar te maken. Systemisch werk en zeker opstellingen zijn bij mensen steeds meer bekend. Inmiddels zijn er ook andere methodieken vanuit dit gedachtegoed ontwikkeld waarmee dit kan.
- systemisch interveniëren
- systemisch coachen
- systemische vragen
- systemische teamoefeningen
- vloerankers
- tafelopstellingen
- imaginaire technieken
- gespreksvaardigheden
- aanvullende creatieve werkvormen
Daarnaast is er door de jaren heen veel kennis en kunde verzameld die een systemisch begeleider vanuit eigen stijl kent en kan toepassen.
Opstellingen
Opstellingen is dus één van de methodes binnen het systemische werk. Jarenlang de enige die werd ingezet. Dit vraagt daarom wat extra aandacht. Wat is een opstelling? Een opstelling is een vierdimensionale weergave van een systeem.
Een cliënt kiest mensen (representanten) uit om elementen uit haar systeem, een groep te representeren. Zij hoeven geen kennis te hebben van de situatie en van de mensen uit het systeem. De cliënt geeft hun een plek ten opzichte van elkaar in de ruimte en dan wordt duidelijk welke dynamieken er in het gehele systeem spelen. De onderstroom wordt daarmee zichtbaar en bewust ervaren door de cliënt. Vragen en antwoorden kunnen op een andere manier worden geduid.
Boeiend is dat de representanten zich vaak net zo voelen als de personen uit het werkelijke systeem. Blijkbaar ontstaat er een soort veld waarin informatie over het gehele systeem beschikbaar komt. Rupert Sheldrake noemt dit een morfogenetisch veld, Albrecht Mahr spreekt van ‘het wetende veld’. En blijkbaar heeft het menselijk lichaam het vermogen iets waar te nemen over wat er speelt in het systeem wanneer hij of zij in een veld wordt opgesteld. Deze vorm van waarnemen kun je voor heel veel situaties gebruiken. Wel is er een diep begrip nodig van de onderliggende principes, de werking van het veld en de krachten die daarbinnen spelen. Begeleiderschap, beter gezegd de innerlijke houding van de begeleider is hierbij van belang bij de duiding.
Maandelijks organiseren wij laagdrempelige “Kompasavonden” waar je verder kunt kennismaken met opstellingen, zoals familieopstelling waar we werken met familievragen, loopbaanvragen, gezinsvragen.
Daarnaast organiseren wij maandelijks “De Kern van de Zaak”. Een avond waar we aan de hand van steeds een ander werkgerelateerd thema met elkaar systemisch werken vanuit dit thema. Oefeningen doen, kennis en kunde delen uit de praktijk vanuit de andere manieren van systemischi werk. En tijdens deze avond is er ook ruimte voor een organisatieopstelling, teamopstelling, loopbaanopstelling etc.
Ontwikkeling tot nu toe
Het systemisch gedachtegoed is rijk en ook nog kort binnen onze ervaring. Dagelijks komen er wereldwijd nieuwe inzichten bij die worden vertaald naar nieuwe vormen. Met de uitleg zoals hier gegeven doen we het absoluut te kort. Het bijhouden van ontwikkelingen is dynamischer dan ooit, mede omdat het momenteel zo snel gaat. De filosofie en de werkwijze zijn nog niet uitgegroeid, al zijn we wel benieuwd wat zal blijven en wat erbij zal komen in het systeem van het systemisch gedachtegoed. In ieder geval zijn heel wat mensen ons voorgegaan in dit werk en zullen er ook nog vele volgen. Iets om dankbaar voor te zijn. Ook de mensen die hier over schrijven en waar wij uit kunnen putten en doorgeven aan anderen.
Meer inzichtelijke feitjes:
Systemisch
Eén vorm van systeembenadering is dus de systemisch-fenomenologische wijze. Fenomenologisch betekent o.a. het waarnemen van de werkelijkheid, zoals die zich voordoet in de ruimte tussen mensen en andere elementen in een systeem. Een manier van kijken naar het geheel. Het is andere informatie waar we gebruik van kunnen maken, systemische kennis. Aanvullend en zeker niet in plaats van. Na jaren van intense waarneming van systemen “weten” we dat bepaalde mechanismen in systemen werkzaam zijn. Gunthard Weber heeft, bij de eerste beschrijving van het werk van Bert Hellinger, deze benadering kortweg “systemisch” genoemd.
Bij systemisch waarnemen zie je dus een familie, organisatie, een team, een afdeling als een levend systeem. Een systeem is meer dan een groep mensen. Het is alles wat maakt dat het dat systeem is. Hoe werkt het voor het individu en wat is het antwoord van de (werk)omgeving hierop.
Jan Jacob Stam heeft het als volgt omschreven:
Bij systemisch bewustzijn doelen we op die groepen, teams, families die opeens snappen en ervaren hoe ze in patronen zitten en hoe die zich herhalen. Je bent je bewust van het systeem. Het vermogen om systemische principes toe te passen in de dagelijkse praktijk benoemen we als systemische intelligentie. En wanneer je weet, ervaart wat wel en wat niet gaat. Een diep weten, zelfs voorbij de systemische principes, die een holding space voor velen creëert, benoemen we als systemische wijsheid.
Mechanismes, principes en voorbij het oordeel
Binnen het systemisch gedachtegoed werken met de inzichten die drie terugkerende mechanismen laten zien. We benoemen dit als overlevingsmechanismen of voortlevingsmechanismen. Het weten en begrijpen van deze mechanismen is de kern van het systemisch werk in welke vorm dan ook.
- eerste mechanisme zorgt voor de overleving van het individu
- tweede mechanisme zorgt voor het overleven van de groep in zijn geheel
- derde mechanisme zorgt voor de ontwikkeling en einde van samenlevingen in hun geheel
Kenmerkend bij het systemisch gedachtegoed is ook dat we kijken voorbij het oordeel. We nemen de werkelijkheid zoals deze zich laat zien. We proberen te achterhalen waarom de dynamiek die zichtbaar wordt vanuit de onderstroom, het onderliggende mechanisme, van belang is voor het systeem als geheel. Deze manier van kijken heeft ons vanuit jarenlange ervaring geleerd dat er een aantal systemische principes zijn.
- ordening waarbij ieder deel van het systeem een plek heeft zodat functioneren mogelijk is
- uitwisseling tussen geven en nemen
- alles heeft eigen plek met als kern erbij horen en erbij laten horen
Binnen zowel het familiewerk als organisatiewerk gelden deze mechanisme en principes met ieder zijn eigen nuances. Die overigens wel degelijk een verschil geven in aanpak.